LISA Groningen

Op straat hangen vaak camera’s. Bijvoorbeeld in uitgaansgebieden mogen gemeenten met camera’s toezicht houden. De politie mag deze beelden bekijken en gebruiken. Als burgers hebben wij hier niet zoveel bezwaar tegen, omdat dit toezicht onze veiligheid beschermt. Dit wordt anders wanneer bedrijven en particulieren camera’s ophangen. Zo zette het bedrijf Exterioon Media de camera’s in reclamezuilen op stations uit na de ‘ontstane commotie’.1 In supermarkten wordt ook vaak cameratoezicht gebruikt om eigendommen, bezoekers en personeel te beschermen. Over het algemeen vinden de klanten en werknemers het logisch dat er camera’s hangen om bijvoorbeeld diefstal tegen te gaan. Wanneer deze camera’s dan zijn gekoppeld aan een systeem voor gezichtsherkenning wordt het een ander verhaal. Een Jumbo-supermarkt in Alphen aan den Rijn kreeg een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens (hierna: AP), omdat daar een camera bij de ingang bij elke bezoeker zocht of het gezicht voorkwam in een databank van mensen met een winkelverbod.2Een andere supermarkt waaromtrent commotie ontstond, was de Albert Heijn toen een klant ontdekte dat op de zelfscanners camera’s zaten.3 Een bekend voorbeeld van particulieren die camera’s ophangen, is de videodeurbel. Dit is niet verboden, maar hier zijn wel een aantal voorwaarden aan verbonden. Eerst zal dit blog een juridisch kader schetsen van rechtmatig cameratoezicht door bedrijven, meer specifiek winkels. Daarna zal worden besproken of de zelfscanners met camera’s voldoen aan deze regels.

Wanneer een winkel cameratoezicht gebruikt, is de inbreuk op de privacy van klanten en werknemers groot. Daarom moeten ondernemers aan een aantal voorwaarden voldoen. Ten eerste bepaalt art. 6 lid 1 AVG dat een verwerking van persoonsgegevens alleen rechtmatig is wanneer sprake is van een van de in het artikel genoemde verwerkingsgrondslagen. Eigenlijk is er maar één verwerkingsgrondslag die winkels kunnen gebruiken: het gerechtvaardigd belang. Nu rijst de vraag wanneer dan sprake is van zo’n gerechtvaardigd belang. Door het Hof van Justitie worden drie voorwaarden gesteld waaraan moet zijn voldaan opdat een verwerking van persoonsgegevens rechtmatig is. Allereerst moet het gaan om de behartiging van een gerechtvaardigd belang van de verwerkingsverantwoordelijke of een derde. Ten tweede moet de verwerking van persoonsgegevens noodzakelijk zijn voor de behartiging van het gerechtvaardigde belang. Hierbij gaat het er vooral om of voldaan wordt aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. De derde voorwaarde is dat de fundamentele rechten en vrijheden van de betrokkene niet prevaleren, oftewel er moet een afweging van belangen worden gemaakt waarbij het belang van de betrokkene niet zwaarder mag wegen dan het gerechtvaardigde belang.4 Wat valt er dan onder ‘gerechtvaardigd belang’? In principe best veel, maar volgens de AP kwalificeert een zuiver commercieel belang niet als een gerechtvaardigd belang, omdat dit niet specifiek genoeg is en een dringend ‘wettelijk’ karakter missen.5 Is het volgen van het gedrag van werknemers of het (koop)gedrag van klanten dan een gerechtvaardigd belang? Dat kan, maar dan moet er wel een legitieme reden voor zijn.6

Het is dus afhankelijk van de omstandigheden van het geval of een winkel rechtmatig gebruikmaakt van camera’s en de AP houdt hier goed toezicht op. Toch blijkt dat niet iedereen blij is met het feit dat ze kunnen worden bekeken in bijvoorbeeld de supermarkt. Volgens een bericht van Radar had de Albert Heijn verklaard dat de camera’s in de zelfscanners niet aanstonden, maar bleek dit in sommige gevallen wel zo te zijn. Een consument bracht een bezoek aan een filiaal in Gelderland en maakte een filmpje waaruit bleek dat de camera van een van de zelfscanners aanstond. Deze consument vroeg om opheldering waarop de klantenservice antwoordde dat het niet de bedoeling was dat de camera aanstond. In dit antwoord werd ook gezegd dat de camera’s in de toekomst zullen worden gebruikt om klanten beter te kunnen helpen met boodschappen doen.7 Waar de Albert Heijn dus eerst verklaart dat mensen zich geen zorgen hoeven te maken omdat de camera’s niet aanstaan, is de supermarkt dus wel van plan deze te gaan gebruiken. Ook de zelfscanner van Jumbo heeft een camera die gericht is op de gebruiker. Een woordvoerder van de Jumbo belooft dat de camera aan de voorkant uit staat en vertelt ook dat Jumbo geen plannen heeft deze functionaliteit in de nabije toekomst in te zetten.8 Nu vraagt menig persoon zich af waarom die camera dan op de zelfscanner zit. De fabrikant, Zebra, verkoopt namelijk ook scanners zonder camera. Hoewel de supermarkt niet van plan is de camera’s te gebruiken, levert de aanwezigheid van deze camera’s al een privacyrisico op. Wie zegt dat een lollige medewerker de camera’s niet zonder toestemming aan zal zetten? Daarnaast bestaat het risico om gehackt te worden altijd. Het zou daarom in juridisch opzicht beter zijn om zelfscanners te gebruiken zonder camera’s en niet onnodig risico te lopen.

In conclusie, het is mogelijk en nodig om cameratoezicht te gebruiken in bepaalde gevallen. Art. 6 AVG geeft een aantal verwerkingsgrondslagen op grond waarvan het rechtmatig is om persoonsgegevens te verwerken en dus camera’s te gebruiken. Omtrent de camera’s op zelfscanners in de supermarkt is veel commotie ontstaan, omdat het niet noodzakelijk zou zijn de camera’s erop te laten zitten. De privacy van consumenten wordt geschonden wanneer de camera’s wel aanstaan en als ze niet aanstaan, is het niet nodig om zelfscanners met camera’s te gebruiken. Eventueel kunnen ze in de toekomst gebruikt worden om klanten te kunnen helpen met boodschappen doen, maar voor nu zou het beter zijn om de camera’s weg te laten. Er bestaat namelijk een te groot risico dat de camera’s voor kwade doeleinden worden gebruikt.

Namens de redactiecommissie,

Resa van Westering

1. M. Niewold, ‘Bedrijf zwicht en zet camera’s in reclameborden op stations uit’, rtlnieuws.nl, 11 september 2017.
2. ‘Supermarkt op vingers getikt om camera met gezichtsherkenning’, rtlnieuws.nl, 15 december 2020.
3. ‘Camera op handscanners van Albert Heijn: ‘Worden we bekeken?’’, radar.avrotros.nl, 19 oktober 2021.
4. Normuitleg grondslag ‘gerechtvaardigd belang’, Autoriteit Persoonsgegevens.
5. Rb. Midden-Nederland (zittingsplaats Utrecht) 23 november 2020, ECLI:NL:RBMNE:2020:5111, r.o. 11 (VoetbalTV).
6. Normuitleg grondslag ‘gerechtvaardigd belang’, Autoriteit Persoonsgegevens.
7. ‘’Omdat je toch op de kleintjes blijft letten’: camera AH-handscanner wel degelijk aan volgens consument’, radar.avrotros.nl, 1 november 2021.
8. ‘Jumbo belooft jou niet te bekijken met camera in handscanner’, radar.avrotros.nl, 22 oktober 2021.